Kryzys klimatyczny, morze śmieci, smog – to tylko kilka zagadnień, które rozgrzewają do czerwoności opinię publiczną i wywołują masę emocji – od złości, po strach i bezradność. Aktywiści i aktywistki ekologiczne urządzają protesty, wyznawcy i wyznawczynie zero waste minimalizują konsumpcję, a producenci i przedsiębiorcy? Mogłoby się wydawać, że nie robią nic ważnego w powyższych tematach, a jednak to właśnie dzięki zmianie ich myślenia, świat może odsunąć się od widma katastrofy.
Gospodarka obiegu zamkniętego, to pojęcie, które już kilka lat temu pojawiło się w oficjalnych unijnych dokumentach. Według Wikipedii to “regeneracyjny system gospodarczy, w którym minimalizuje się zużycie surowców i wielkość odpadów oraz emisję i utraty energii poprzez tworzenie zamkniętej pętli procesów, w których odpady z jednych procesów są wykorzystywane jako surowce dla innych, co maksymalnie zmniejsza ilość odpadów produkcyjnych.” Taką gospodarkę przeciwstawia się klasycznemu modelowi, który polega na wyprodukowaniu rzeczy, jej zużyciu, a następnie wyrzuceniu.
Żeby przełamać ten liniowy schemat, potrzebne są nie tylko chęci i ideały, ale także całkowite przeprojektowanie naszego podejścia do używania różnych dóbr: jedzenia, ubrań, elektroniki itd.. Tutaj z pomocą przychodzi circular design czyli projektowanie nastawione na zminimalizowanie odpadów. Przykład? Firma odzieżowa, której można wysłać swoją zniszczoną kurtkę zimową do naprawy. Albo tworzenie opakowań z grzybni hodowanej na odpadkach spożywczych. Systemy polegające na wypożyczaniu różnych rzeczy, zamiast ich kupowaniu - można by wymieniać jeszcze sporo przykładów.
Jeśli śledzisz działania Cyfrowego Dialogu nie od dzisiaj, wiesz, że już nieraz mówiliśmy o projektowaniu, głównie w kontekście programowania, ale nie tylko. Wierzymy, że wykorzystanie metod projektowych w edukacji jest ważne, potrzebne i niesie ze sobą wiele dodanych wartości. Choć Twoi uczniowie i uczennice może jeszcze nie mają bezpośredniego wpływu na wielkie koncerny produkcyjne - są już konsumentami i konsumentkami – i ich konsumencką świadomość warto rozwijać - właśnie za pomocą wykorzystania w pracy elementów circular design.
Od czego zacząć? Bardzo trywialnie – od badań i rozmów na temat tego, co i jak używamy. Uczniowie i uczennice podzieleni na grupy mogą losować różne przedmioty, a następnie zastanawiać się (i sprawdzać online!) - różne fakty na temat danego przedmiotu: z czego jest zrobione? jakich materiałów? jak wygląda (z)użycie i ile trwa? ile lat będzie się rozkładać? jak wyglądała produkcja? co można z tego zrobić? jak można ponownie wykorzystać? Choć pytania wydają się trywialne, wielu z nas zupełnie nie zastanawia się takimi kwestiami, robiąc choćby codzienne zakupy żywnościowe. Następnym krokiem jest poznanie kilku “cyrkularnych” strategii, dzięki którym można zaprojektować daną rzecz, w taki sposób, żeby nie trzeba było zużywać na nią nowych surowców i żeby jej zużycie nie generowało odpadów. Należą do nich: tworzenie usługi zamiast produktu, wykorzystywanie internetu rzeczy i sztucznej inteligencji, wydłużanie życia produktu, wybór “inteligentnych” materiałów, tworzenie zamkniętych pętli produkcyjnych i produkcje modułowe.
Ostatnim etapem pracy, jest przeprojektowanie danego produktu - może to być ten sam, nad którym uczniowie i uczennice zastanawiali się na samym początku, za pomocą jednej lub kilku strategii, w taki sposób, żeby jego produkcja i zużycie spełniały wymogi gospodarki obiegu zamkniętego. Ten proces zaczynamy od odpowiedzenia sobie na pytanie jakie są funkcjonalne i emocjonalne wymogi i aspekty danego produktu (np. aspektem funkcjonalnym samochodu może być jest możliwość przemieszczania się, a emocjonalnym – zaznaczenie swojego statusu społecznego). Następnie w burzy mózgów uczniowie i uczennice mogą zastanowić się, czy dany przedmiot może w inny – bardziej “cyrkularny” sposób spełniać wspomniane wymogi. Kolejnymi krokami są: szkice projektów,
uzasadnienie ich “cyrkularności”, zastanowienie się nad ekonomicznymi i praktycznymi korzyściami dla przyszłych użytkowników, a w końcu doprecyzowanie informacji o potrzebnych partnerstwach, zasobach i wiedzy.
Choć całe przedsięwzięcie może wydawać się skomplikowane, wcale takie nie jest. Młodzież, z którą realizowałam warsztaty oparte na tej metodzie, poradziła sobie doskonale: od wyszukiwania informacji o produktach w internecie, po zrozumienie “cyrkularnych” strategii, aż po wymyślanie nowych sposobów na produkowanie i używanie dobrze nam znanych rzeczy (w naszym przypadku - ryż, smartfon, balsam do ciała, kurtka dziecięca).
Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat samej metody i znaleźć dokładne opisy warsztatów i ćwiczeń - odwiedź stronę https://www.circulardesignguide.com/ - nawet jeśli nie znasz języka angielskiego perfekcyjnie, translator google i opis działania z tego artykułu, wystarczą żeby skorzystać z zamieszczonych na niej materiałów. Jeśli chcesz poczytać więcej o gospodarce obiegu zamkniętego, poczytaj materiały na stronie WWF (czytelne infografiki!): https://www.wwf.pl/ekonsumpcja/gospodarka-o-obiegu-zamknietym, spójrz na materiały o wytycznych Komisji Europejskiej: https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/zarzadzania-procesami-i-strategiczne/articles/sustainability-insights/czym-jest-gospodarka-o-obiegu-zamknietym.html lub zapoznaj się z dobrymi praktykami, na przykład firmy Nike: https://www.nikecirculardesign.com/
A w szkole? Takie zajęcia możesz zrealizować z uczniami i uczennicami na różnych poziomach edukacyjnych (może poza edukacją wczesnoszkolną), w ramach różnych zajęć - w zależności od tego, na jakim aspekcie się skupisz: przyroda, chemia, wiedza o społeczeństwie, podstawy przedsiębiorczości, informatyka, lekcja wychowawcza, czy w końcu przedmioty zawodowe. Możesz tę metodę wykorzystać przy realizowanych przez siebie projektach ekologicznych. Drąż, rozmawiaj, rozwijaj. Jestem pewna, że nasza planeta potrzebuje aktywistów i aktywistek, ale z drugiej strony wiem, że jeszcze bardziej potrzebuje drobnych codziennych i mądrych kroków, Dialog z ekologią i projektowaniem.
Autorka: Anna Krawczyk
